Cách đây mấy năm, chúng tôi còn
là một lũ học sinh ở trọ một căn gác
tại Hà Nội. Một buổi tối thứ bảy trời
mưa, chúng tôi ngồi nói chuyện
đoán đến cách chết của mỗi người
sau này. Phát nói một cách khôi hài:
- Chắc chắn rằng mau hay lâu đây
tôi cũng thua một trận oanh liệt với
mấy đạo quân vi trùng lao đã một
năm nay đi dạo trong phổi tôi.
- Tôi có thể tin ở bệnh đau ruột của mình.
Sau lời ý, đến tôi.
Thanh, họa sĩ nói:
- Tôi chết vì đàn bà.
Hạ cười:
- Thật không? Thanh ngừng một lúc rồi thong thả:
- Không, tôi sẽ gãy đổ vì nghệ
thuật.
Sự sống và cuộc đời đưa chúng tôi
về một nơi xa khác nhau. Năm năm
sau, tôi gặp Nam, Cử nhân luật ở Sài Gòn. Nam rủ tôi cùng đi ăn
cơm tối. Khi tôi tỏ ý hỏi thăm các bạn
cũ còn ở Hà Nội, thì Nam nói:
- Bây giờ họ không còn đủ hết
đâu!
- Tại sao thế? - Mấy người đều theo đúng lời
bàn đoán trước của họ. Anh còn nhớ
buổi tối chúng ta nói đến cách chết
của mỗi người sau này?
- Phải, nhớ lắm. Nửa năm sau đó
tôi về đây, rồi trôi dạt khắp nơi đến nay gặp anh.
- à, Phát là người đi trước, sáu
tháng sau, hắn chết lúc gần kỳ
thi.
- Chúng ta cả thảy là sáu - ba đứa
đều đi theo mỗi cách chết riêng. ý thì lẽ tất nhiên vì bệnh đau ruột.
Tứ thì vỡ não vì quá trụy lạc.
Thần chết cũng chiều theo ý muốn
của người đấy chứ!
- Còn Thanh họa sĩ thì thế nào?
- Thanh đã theo đúng lời hơn hết trong bọn chúng ta. Hắn gẫy đổ vì
đàn bà và nghệ thuật.
- Hắn chết vì đàn bà?
- Đã mấy tháng nay Thanh ở trong
nhà thương điên, thuộc vào hạng
không chữa được. Người thiếu nữ làm kiểu mẫu của Thanh tan ra vì
khoái lạc, dưới những cái hôn nồng
cháy của hắn rồi bốc lên não làm
cho hắn thành điên.
- Tôi tưởng Nam nên khôi hài một
lúc khác thì hơn. - Không, tôi có khôi hài đâu, sự
thật là thế. Nam khẩy tàn thuốc, gọi
thêm một cốc rượu rồi nói:
- Câu chuyện tóm tắt như tôi đã
nói với anh: một thiếu nữ trẻ, đẹp
chừng hai nghìn tuổi, mà Thanh vẽ rồi yêu, tan ra vì khoái lạc trong lúc
Thanh âu yếm. Vì thế mà Thanh
trở nên điên. Hết! Nhưng nếu
muốn rõ ràng, tôi có thể kể lại cho
anh nghe.
Rồi Nam thong thả tiếp theo: - Lúc anh từ giã Hà Nội, bốn tháng
sau Thanh đến vẽ cho "Cổ viện á
Đông". Tìm một họa sĩ chuyên về lối
phương Đông như Thanh không
phải dễ dàng. Thanh là một thiên
tài và cũng vì thế mới đưa hắn vào nhà điên.
Độ ấy viên hội trưởng "Cổ viện á
đông" có mua được một thứ đồ cổ
rất quý, ở miền bắc á châu, không
thể định giá được là bao nhiêu, vì
trên mặt đất này chẳng có một vật thứ hai như thế. Đó là một khối
nước đá lớn, đã mấy nghìn năm nay
đựng một người đẹp còn giữ
được thân thể nguyên vẹn nằm
trong đó.
Việc chở "Người đẹp Đông phương" về rất khó khăn. Cái
phòng làm chỗ ở cho người đàn bà
lại khác lạ lắm. Một tòa nhà hai
mươi thước bề cao, bốn mươi
thước bề ngang và khá dài. "Cổ
viện á Đông" muốn giữ được vẻ đặc biệt, cho "Người đẹp Đông
phương" ở một căn phòng xây
dưới đất, cả một tháp nước đá, mà
nhờ các máy, khí hậu ở đây luôn
luôn giá lạnh. Hai lớp cửa sắt phủ
nước đá phía trong ngăn cách một gian phòng ấm áp ở ngoài. ánh
đèn khí đặt rất khôn khéo chiếu
sáng cái tháp mùa đông.
Ai muốn vào xem "Người đẹp Đông
phương" thì phải có giấy phép
của viên hội trưởng "Cổ viện á Đông". Thế rồi một người đến, và
sự gặp gỡ này tai hại cho cả hai.
Thanh là người đã được chứng
kiến lúc rước người đẹp đến. Nhân
dịp này, có người chụp vài tấm
hình về cuộc đón tiếp, nhưng hư hỏng gần hết, vì tảng nước đá
phản ánh sáng, một người đàn bà
bị thay đổi, như ở trong một tấm
kính trá dạng. Bởi thế viên hội
trưởng nhờ Thanh vẽ nàng để gửi
bức tranh ấy qua trường Bác Cổ Pháp. Thanh nhận lời.
Thế rồi một sự dị thường đi qua tâm
trí Thanh. Về sau các người canh
giữ nhà nước đá nói rằng lúc đầu
họ không thấy gì lạ trong các cử
chỉ của Thanh, nhưng mấy ngày cuối cùng phải để ý vì thấy có khi
họa sĩ ngồi yên hàng giờ, mắt chăm
chú vào người đẹp, không vẽ một
nét. Một hôm lạnh, tay cầm bút họa
run, Thanh thôi, và cũng vẽ xong
một bức chứa chan tài nghệ. Trong mấy ngày trước khi thôi vẽ,
Thanh nói với mấy người canh giữ
ra ở phòng trước. Ban đầu họ
không lấy làm lạ và cho là lòng tử
tế của họa sĩ muốn được ở gian
ngoài ấm áp hơn là gần khối nước đá lạnh lẽo. Thanh còn cho họ tiền
riêng để họ mặc yên một mình họa
sĩ. Hai lần, ở căn phòng trước, họ
nghe tiếng nói trong gian phòng
nước đá, và nhận ra là giọng của
Thanh. Về độ này, một hôm Thanh nói
chuyện cùng viên hội trưởng
mượn các thìa khoá trong gian
phòng để người đẹp. Thanh muốn
vẽ một bức tranh lớn về nàng và
cần phải được luôn luôn tự do vô ra. Theo trường hợp khác thì
Thanh đã được nhận lời, nhưng
trong lúc ấy, cử chỉ của Thanh và
cách yêu cầu có vẻ khác thường
làm cho viên hội trưởng nghi nan
liền từ chối một cách lịch thiệp. Thanh run người lên, nói vài câu
vô nghĩa rồi vội vã ra ngoài, không
chào nữa. Lẽ tất nhiên thái độ lạ
lùng ấy làm cho viên hội trưởng
thêm nghi ngờ. Ông ta bảo cùng
những người canh giữ "Cổ viện á Đông" không được để một người
nào vào gian phòng nước đá nếu
chẳng có giấy phép có chữ ký của
ông ta.
Sau đó có tin ở Cổ viện rằng có
người định đánh đuổi tên canh gác để vào trong tháp nước đá. Người
ấy không ai khác hơn là Thanh.
Ông hội trưởng hay tin, tìm đến
nhà Thanh gặp lúc Thanh đang
ngồi trước đồ vẽ, mặt úp trong hai
tay. Thấy khó cắt nghĩa về việc đã xẩy ra, Thanh lễ phép mời viên
hội trưởng đi ngay khỏi căn phòng
mà Thanh là chủ nhân. Thấy họa sĩ
có vẻ kỳ dị, ông nhún vai ra về và
đặt thêm ba ống khóa bí mật ở cửa
phòng "Người đẹp Đông phương" và giữ chìa khóa trong tủ sắt ở
buồng giấy riêng. Trong ba tháng,
không có sự gì xẩy ra. Mỗi tuần hai
lần viên hội trưởng cùng hai người
canh giữ coi về các máy lạnh tự
mình vào thăm người đẹp. Mỗi ngày, Thanh vào phòng họa
nhưng không làm việc nữa, nước
thuốc khô lại, bút vẽ bừa bãi không
rửa. Có lúc, Thanh ngồi hàng giờ
trước giá vẽ hay là đi lui tới luôn
trong phòng không nghỉ. Cách nửa tháng, một buổi khuya, tôi gặp
Thanh trong một tiệm cà phê bán
sáng đêm. Lạnh lùng bơ phờ,
Thanh bắt tay tôi, chỉ nói một câu:
- Tôi mới bán ba bức tranh cho một
người Pháp được gần một ngàn đồng.
Rồi im lặng ngồi nhìn tách cà phê
đậm đen cho đến lúc trời hừng
sáng, Thanh đứng dậy nhìn tôi
cười gượng đầy cả buồn rầu ra
về. Vắng Thanh khá lâu, một hôm tôi
đọc thấy trên báo rằng Thanh và
đồng lõa, một người thợ khóa, và
tên canh giữ "Cổ viện á Đông" bị
truy tố. Người thợ khóa có tiền án
trốn thoát; tên canh giữ bị bắt thú nhận hết: Thanh năn nỉ nếu hắn
ngủ yên trong đêm phiên gác thì
sẽ cho một trăm đồng. Được món
tiền lớn hắn nhận lời. Lúc chín giờ
tối Thanh đến Cổ viện với một người
thợ khóa, tên canh giữ mở cửa cho hai người vào phòng giấy của
viên hội trưởng.
Tên thợ khóa mở cửa vào, rồi đem
ra thử đủ các kiểu thìa khóa để
mở tủ sắt. Hắn không phải khó
nhọc lắm, vì ống khóa tủ sắt làm theo một kiểu xưa, Thanh lấy mấy
cái thìa khóa để trong đó và đóng
lại. Rồi cả ba người vào trong Cổ
viện mở các ống khóa bí mật ở tòa
nước đá để vào văn phòng trước.
Thanh bảo tên canh giữ đốt củi ở lò sưởi cho được ấm áp rồi bày
thuốc màu và đồ vẽ đem theo.
Thanh đưa cho tên canh giữ số
tiền đã hẹn và cho tên thợ khóa
ba chục rồi bảo đi ra để yên một
mình Thanh. Hai đứa ra uống rượu mừng được món tiền lớn, rồi người
thợ khóa đi, tên canh giữ ngả ra
ngủ cho đến sáng.
Tình cờ ngày sau lại gặp hôm viên
hội trưởng đến thăm người đẹp.
Thấy cánh cửa sắt khóa ở trong, ông cho tìm một người thợ khóa và
báo tin cùng sở cảnh sát. Sau một
giờ phá, cạy, cái cửa sắt nặng rơi
rầm xuống trong gian phòng ngoài.
Một mùi thối ghê gớm hắt vào mặt
bắt họ muốn nhào lui, long óc. Viên hội trưởng bịt mũi bằng khăn tay,
chạy vào thì thấy khối nước đá đã
tan vỡ và ở phía giữa, người đẹp
biến mất.
Thình lình trong góc, một giọng rền
rĩ, than vãn nghe như không phải là tiếng của người. Thanh đang
cựa quậy trong đống nước đá bị
ướp lạnh đến nửa người. Mặt và
hai tay đầy máu, mình mặc sơ mi
và quần áo rách hư. Hai con mắt
của Thanh như lìa ra khỏi sọ dừa, nước bọt chảy đầy cả miệng. Người
ta đem Thanh ra khỏi nơi này rất
khó khăn. Trả lời cho những câu
hỏi, Thanh chỉ lập cập nói không
đâu. Khi muốn đưa Thanh ra căn
phòng trước thì hắn la hét và vùng vẫy chống cự lại. Bốn người phải
giữ lấy Thanh nhưng lúc đem ra
gần cửa phía ngoài thì hắn giật
thoát được, với một tiếng hét ghê
gớm rồi chạy vào một góc trong xa.
Một sự giày vò điên cuồng đưa lại cho cái thân hình đã giá cứng một
sức mạnh lạ thường khiến những
người canh gác phải bắt trói chân
tay Thanh lại, khiêng đi như một
con vật. Ra đến trước cửa Thanh
còn cố gỡ thoát ra với một tiếng kêu rùng rợn, rồi rơi xuống đất, đầu gối
trên một tảng nước đá, bất tỉnh.
Người ta mới chở Thanh vào nhà
thương và ở đây, cách ba tháng
sau, đưa vào nhà điên. Tôi có
đến thăm Thanh một lần trông thảm hại quá. Hai lỗ tai và bàn tay
mặt cứng giá lại, độ mười lăm
phút, thì một cơn ho dữ dội làm run
rẩy cả mình Thanh. Sau một đêm
ghê rợn trong gian phòng nước
đá, Thanh chẳng có một lúc yên. Một cơn mê sảng ghê gớm giày vò
hắn cả ngày lẫn đêm.
Tôi sôi nổi giục Nam.
- Nhưng mà trong đêm đó tại "Cổ
viện á Đông" đã xẩy ra những gì?
- Tôi đã hết sức chú ý, thu nhặt đến những tài liệu gần như vô ích
để đi tới sự hiểu biết rõ ràng. Tôi
sục sạo những tranh vẽ, các hộc
bàn của Thanh; ở đây, một nét vẽ,
chỗ kia một hàng chữ, cắt nghĩa
cho tôi biết thấu những dây tơ tưởng, những giấc mơ của
Thanh. Có lẽ tôi phải nghĩ ra nhiều
trường hợp nữa, nhưng tôi chắc
không đến nỗi phải lầm.
Nguyễn Thanh là một người khác
thường. Thanh đi trên cuộc đời với một giấc mơ trong tâm hồn. Đối với
Thanh cái gì rồi cũng ra tro bụi
trong nháy mắt, cái xác con chó
chết thối tha bên đường cũng như
hình ảnh người đàn bà đẹp nhất
bằng xương bằng thịt. Thanh muốn sự không bao giờ có thực
hiện. Phải có một cái đẹp nữa,
đứng trên cả thời gian và không
gian: sự bất diệt.
Và sự vô vọng ấy đã thành sự
thật: nhà nghệ sĩ đã tìm được nàng bất diệt, "Người đẹp Đông
phương" - Một người đàn bà đẹp,
đã sống mấy ngàn năm trước đây ở
một góc trời á đến làm kiểu mẫu
cho Thanh. Nàng đã đặt mình nằm
trên sức mạnh của thời gian để gặp Thanh. Nàng đã chết. Nhưng
cần gì? Thanh nói thế, dẫu nàng
chết đi rồi, sao Thanh lại không có
thể yêu? Người xưa đã yêu một
pho tượng đá và pho tượng đã
cảm động hóa ra người. Người đẹp phương Đông đã thắng
được sức mạnh của thời gian
trong khi loài người tiêu tan trở về
với cát bụi. Nhà nghệ sĩ theo đuổi
sự bất tử liền ôm ấp lấy sự phi
thường ấy. Cứ mỗi lần Thanh đến ở Cổ viện để
vẽ người đẹp, thì trong hồn càng
in sâu bức tranh tượng trưng sự
thắng lợi của sắc đẹp trên thời
gian. Và bởi đây, trí tưởng điên
cuồng của nhà nghệ sĩ đã nẩy nở ra cái hoa đẹp nhất mà không bao
giờ một người trần gian nào được
hưởng: ái tình và Nghệ thuật hòa
nhịp đời đời. Nhưng mà không
phải Thanh vẽ người yêu ở trong
khối óc đá. Nàng phải được tự do nằm ở gần chàng. Dưới chân nàng
thời gian giết hại bất lực quỳ trước
nhan sắc thắng thế.
ý nghĩ đem nàng ra khỏi khối nước
đá ăn sâu trong tâm hồn Thanh và
những sự khó khăn phải gặp chỉ làm cho Thanh thêm bồng bột muốn
đi ngay đến định tưởng. Với số tiền
đã bán được mấy bức tranh,
Thanh đưa cho tên canh giữ và
người thợ khóa, Thanh có thể
thực hiện được ý muốn. Trong thời kỳ viên hội trưởng cấm không cho
Thanh vào Cổ viện, sự ước muốn
gần người đẹp càng sôi nổi trong
đầu óc Thanh. Và chàng đã tìm
đến "Người đẹp Đông phương".
Trong khối nước đá, nàng như muốn đi ra với Thanh. Hai mắt người đẹp
như chăm chú nhìn Thanh, bàn
tay nàng như ra dấu trước sự mờ
loạn của Thanh.
Chàng rút cái rìu nhỏ đem theo
trong túi ra bắt đầu làm việc. Nhưng với một vật nhỏ như thế
không phải là dễ dàng, Thanh đã
phải làm việc rất lâu. Từng lúc
người đẹp như thúc giục chàng
với đôi mắt xanh biếc.
- Gắng lên, người yêu của em! Chỉ trong chốc lát là em sẽ ở trong
tay anh!
Bốn bề nước đá vỡ vớt ra từng
mảng. Thanh phá mãi, và bồng
được người đẹp ra ở phòng
ngoài ấm áp và tiếng nổ trong lò sưởi như hát một điệu nhạc lạ
lùng.
Nhẹ nhàng, Thanh đặt nàng trên
ghế dài rồi bắt đầu vẽ. Với một sự
sôi nổi dị thường, một cảm hứng kỳ
lạ, Thanh đặt hết thiên tài vào tác phẩm của mình. Trong khi ấy, lửa
ở lò sưởi cháy rực làm không khí
trong phòng trở nên nóng bức. Mồ
hôi nhỏ giọt ở trán, Thanh tưởng là
sự kích thích của linh hứng đã làm
cho chàng nóng nảy nên cởi áo ngoài ra mặc sơ mi để vẽ.
Có phải môi nàng đã cử động
không? Thanh chăm chú nhìn
nàng, môi dưới của người đẹp
như thoáng một nét cười. Thanh
dụi mắt tưởng mình lầm lạc. Nhưng tay nàng se sẽ cử động
như tỏ dấu cho Thanh lại. Thanh
vứt bút vẽ vội vàng đến bên nàng.
Chàng quỳ xuống, nắm lấy bàn tay
xinh đẹp in mấy làn gân xanh nhạt
Nàng để yên cho Thanh. Chàng ấp vào bàn tay, ngẩng đầu lên nhìn
rồi ngả mình vào lòng nàng, nhắm
mắt hôn má, môi, cổ, làn ngực
trắng nõn nà.
Xác thịt tan rữa, hôi nồng nặc dính
vào người Thanh. Chàng lùi vài bước. Những nét đẹp mất dần...
Một mùi thối ghê gớm, không thể chịu
nổi lấn át Thanh và theo hơi nóng
của lửa càng tăng thêm. Xác
người đàn bà đẹp chảy ra. Trước
mắt Thanh, một cảnh tượng khủng khiếp đi sâu vào trí não chàng:
thời gian, cái vĩ đại tàn ác trả thù.
Thanh muốn trốn thoát, chạy ra
cửa... nhưng thìa khóa đâu?
Trong lúc ấy, Thanh không còn lý
trí nữa. Chàng đánh đầu đến chảy máu, nhưng cửa sắt vẫn đóng
chặt. Và cứ mỗi lúc cảnh rùng rợn
càng tăng thêm. Thanh cảm thấy
mùi thịt rữa nát bấu cắn lấy mũi,
miệng chàng. Thanh hét lên như
một con vật bị cắn họng, chàng đâm mình vào trong phòng nước
đá rồi ngồi yên trong một góc mặc
cho sự hối hận vò xé, đay nghiến.
Và đây, ta thấy con người bé nhỏ
rồ dại tưởng có thể giãy đạp thời
gian ở dưới chân.